Monumentale kerken (en synagogen) in Noord Groningen

Nergens zo veel middeleeuwse kerken als in Groningen

Nergens ter wereld treft u zo'n hoge dichtheid aan middeleeuwse kerken als in het noorden van Nederland, met name Noord Groningen. In tal van dorpjes en gehuchten komt u de 12e, 13e en soms zelfs 11e eeuwse bouwwerken tegen. Vaak zult u ze vinden op de lokale dorpswierde, de door de mens gemaakte verhoging in het landschap om droge voeten te houden. Naast de middeleeuwse gebedshuizen zijn er ook kerken uit latere tijdperken, variërend van de 17e tot de 19e eeuw. Hierboven ziet u de afbeeldingen van een aantal bouwwerken, onder op de kaart ziet u ze allemaal staan. In ieder geval alle middeleeuwse kerken en het gros der gebouwen uit latere tijdperken. Daarnaast vindt u hier ook enkele synagogen in de provincie, de Joodse gebedshuizen. Hier in de noorden zijn die nog te zien in de stad, in Appingedam en in Winsum.

Typisch Gronings zijn de romanogotische kerken. De Romanogotiek is een tijdperk tijdens de 13e en 14e eeuw, een periode dat de romaanse bouwstijl overging in de gotische. De gebouwen zijn opgetrokken uit baksteen en vaak (maar niet altijd) staat de toren apart van de kerk. Mooie voorbeelden zijn de Bartholemeuskerk in Stedum, de Jacobuskerk in Zeerijp, de Sint-Ludgerkerk in Garnwerd, de Kerk van Westerwijtwerd en de Kerk van Niehove. Maar er zijn er nog veel meer. Drie kerken waarbij het karakter veranderd is, zijn de Kerk van Westernieland, de Georgiuskerk in Stitswerd en de Kerk van Adorp. Daar is fraai pleisterwerk aan de buitenkant aangebracht. Heel veel van de gebouwen op de kaart hieronder worden ondersteund door Stichting Oude Groninger Kerken die historische kerkgebouwen in de provincie Groningen willen preserveren en onder de aandacht willen brengen. Veel kerken kunt u van binnen bekijken. Anderen zijn niet geopend voor bezoekers of worden verhuurd voor bepaalde evenementen. Er zijn ook een flink aantal kerken die onderdeel vormen van één van de beschermde dorpsgezichten in Noord Groningen.

Drie kerken op de kaart behoren tevens tot het Grootste Museum van Nederland. Dat is een initiatief van Museum Catharijneconvent (niet uit de provincie). Het gaat om kerken die uitblinken door hun bijzondere geschiedenis, architectuur en kunstwerken. Drie van de vier kerken staan in Noord Groningen en dat zijn de Sint-Hippolytuskerk in Middelstum, de Mariakerk in Krewerd en de Petruskerk in Pieterburen. Veel Groninger kerken hebben overigens ook fraaie orgels. Die van de Mariakerk in Krewerd heeft bijvoorbeeld een 16e eeuws orgel dat nog bespeeld kan worden.

Beschermheiligen

Veel van de kerken die u op deze pagina vindt zijn dus eeuwen vóór de Reformatie (16e eeuw) gebouwd en toen was het gewoon de kerk te vernoemen naar een beschermheilige, ook wel patroonheilige genoemd. Velen zult u in Groningen voorbij zie komen, in sommige gevallen meerdere keren. In de provincie zijn dat Andreas, Bartholomeus, Dionysius, Georgius (Joris), Hippolytus, Jacobus de Meerdere, Johannes, Laurentius, Liudger (Ludgerus), Maria, Nicolaas, Pancratius, Paulus, Petrus, Sebastiaan, Stefanus en Walfridus. Er zijn ook middeleeuwse kerken die niet meer de naam van een heilige in zich dragen maar waar dat oorspronkelijk wel het geval was. Zo was de Kerk van Obergum in Winsum bijvoorbeeld vernoemd naar Nicolaas, die van Ulrum naar Catharina, die van Usquert aan Petrus en de Kloosterkerk van Thesinge naar Felicitas. Kijk op de onderstaande website waar informatie over al deze beschermheiligen te vinden is. Selecteer eerst de letter en daarna de heilige:

Beschermheiligen - Stichting Oude Groninger Kerken

Interactieve kaart met kerken in Noord Groningen

Bekijk de openingstijden via de websites van de kerken, ook te vinden op de interactieve kaart. Klik op het icoontje van de betreffende kerk, daarna op de link die leidt naar de bijbehorende website. Kijk daarna (in de meeste gevallen) bij het hoofdstuk 'contact'.


In het geval u de pagina op een smartphone bekijkt:

Bekijk hier de interactieve kaart

Welke kerken kunt u van binnen bezichtigen?

Niet alle kerken kunnen zo maar van binnen worden bekeken, sommigen omdat ze gewoon nog dienst doen als kerk, anderen omdat ze verhuurd worden voor bepaalde evenementen. Toch zijn de meesten wel te bezichtigen, waaronder een groot deel die gepreserveerd worden door de Stichting Oude Groninger Kerken. Hieronder staan de openingstijden van de kerken die momenteel gelden. U kunt die tijden direct controleren via de websites van de kerken. Bij de meesten kunt u kijken bij het hoofdstukje 'contact'. Daar vindt u die informatie terug. Daar staan ook sleuteladressen mocht dat nodig zijn. De websites van de kerken vindt u terug op de interactieve kaart op het eerste tabblad. Hieronder volgt een opsomming van de te bezoeken kerken per cultuurlandschap. Op de volgende tabbladen passeren de kerken in de andere vier cultuurlandschappen de revue (inclusief enkele in de stad Groningen).

Kerken in De Marne

De Marne is het cultuurlandschap in het noordwestelijke deel van Noord Groningen. Het gebied is afgebakend door de groene lijnen op interactieve kaart.


Kerk van Hornhuizen: (incl. toren) is dagelijks geopend van 8.00 - 19.30 uur.

Kerk van Niekerk: is van 25 april t/m 18 oktober dagelijks geopend van 10.00-17.00 uur - geen garanties...

Kerk van Vierhuizen: is dagelijks geopend van 10.00 - 18.00 uur.

Kerk van Ulrum: is van april t/m oktober; dagelijks geopend van 10.00 - 17.00 uur.

Kerk van Zuurdijk: is het hele jaar rond dageljks geopend van 9.00 - 18.00 uur.

Kerken in het Middag Humsterland

Het Middag-Humsterland is het cultuurlandschap in het zuidwestelijke deel van Noord Groningen. Het gebied is afgebakend door de groene lijnen op interactieve kaart.


Kerk van Adorp: is van april t/m september dageljks geopend van 11.00 - 17.00 uur.

Abdijkerk van Aduard: rondleiding bij het Kloostermuseum St Bernardushof.

Kerkje Harkema: open bij het goed weer tijdens het warmere seizoen.

Kerk van Den Ham: open mei t/m september dagelijks van 9.00 - 17.00 uur.

Kerk van Den Horn: in de zomer (t/m september) is de kerk opengesteld voor bezichtiging.

Kerk van Feerwerd: is van april t/m oktober van woensdag t/m zondag van 10.00 - 18.00 uur geopend.

Fransumer Kerk: staat altijd open.

Sint-Ludgerkerk Garnwerd: is geopend van april t/m oktober dagelijks van 10.00 -17.00 uur.

Kerk van Klein Wetsinge: dagelijks geopend van 11.00 - 18.00 uur (tenzij verhuur) van april t/m oktober.

Kerk van Niehove: is van april t/m november dagelijks geopend van 09.00 - 18.00 uur.

Kerk van Obergum (Winsum): geen openingstijden te zien op de website.

Liudgerkerk in Oldehove: is van april t/m oktober dagelijks geopend van 10.00 -18.00 uur.

Kerk Oostum: is dagelijks geopend van 9.00-17.00 uur.

Kerken op het Hogeland

Het Hogeland is het cultuurlandschap in het noordelijke deel van Noord Groningen. Het gebied is afgebakend door de groene lijnen op interactieve kaart.


Laurentiuskerk in Baflo: geen openingstijden te zien op de website.

Kerk van Breede: is van april t/m oktober dageljks geopend van 8.00 - 20.00 uur.

Kerk van Eenrum: van 1 juni t/m 31 oktober: donderdag t/m zondag van 10.00 tot 17.00 uur.

Janskerk in Huizinge: elke dag open. Kerkdiensten elke zondag om 9.30 uur.

Sint-Hippolytuskerk - Middelstum: dagelijks open van 10:00 - 17:00 uur, m.u.v. elke eerste zondag van de maand.

Kerk van Oosternieland: is april t/m oktober dagelijks geopend van 7.00 - 19.00 uur

Petruskerk in Pieterburen: 04-04-2020 t/m 25-10-2020 dagelijks 10-17 uur

Kerk van Saaxumhuizen: geen info aanwezig op de website

Georgiuskerk in Stitswerd: is van april t/m oktober dagelijks geopend van 9.00 - 20.00 uur

Kerk van Tinallinge: is van april t/m november geopend van 8.00-18.00 uur

Kerk van Usquert: is van mei t/m oktober dagelijks geopend van 9.00-17.00 uur

Dionysius Kerk in Uithuizen: geen openingstijden te zien op de website.

Kerk van Westernieland: geopend van 12 april t/m oktober, donderdag t/m zondag van 10.00 - 18.00 uur.

Kerk van Westerwijwerd: geen openingstijden te zien op de website.

Kerken in de stad Groningen en het Centrale Woldgebied

Martinikerk in Groningen: is vanwege het coronavirus tot mei 2021 gesloten voor bezichtiging.

Nieuwe Kerk in Groningen: elke donderdag van 10 – 16 uur.


Walfriduskerk in Bedum: door corona even geen openstellingen.

Kloosterkerk in Thesinge: dagelijks geopend van 10.00 - 17.00 uur

Kerk van Garmerwolde: is van april t/m oktober dagelijks geopend van 10.00 - 17.00 uur onder voorbehoud van bezoek scholen.

Gereformeerde Kerk van Onderdendam: is dagelijks geopend van 11.00 - 17.00 uur.

Kerken in Fivelingo

Fivelingo is het cultuurlandschap in het oostelijke deel van Noord Groningen. Het gebied is afgebakend door de groene lijnen op interactieve kaart.


Molukse Kerk in Appingedam: geen openingstijden te zien op de website.

Nicolaikerk in Appingedam: is in verband met de maatregelen rond het coronavirus tot nader order niet open voor bezoek.

Oude Kerkje in Garrelsweer: is te huur voor concerten, exposities, workshops en andere soorten bijeenkomsten.

Sebastiaankerk in Bierum: is dagelijks geopend van 10.00 - 16.00 uur.

Kerk van Eenum: april t/m oktober, dagellijks van 9.00 -18.00 uur.

Pancratiuskerk in Godlinze: geen openingstijden te zien op de website.

Kerk van Heveskes: sleutel ophalen bij sleuteladres. Zie website.

Stefanuskerk in Holwierde: dageljks geopend van april t/m oktober van 10.00 - 17.00 uur.

Mariakerk in Krewerd: dagelijks open van 10:00 - 17:00 uur.

Donatuskerk in Leermens: is van april t/m oktober dagelijks geopend van 8.00 -18.00 uur.

Petrus en Pauluskerk in Loppersum: geen openingstijden te zien op de website.

Kerk van Losdorp: is van april t/m oktober dagelijks geopend van 10.00-17.00 uur.

Kerk van Marsum: staat dagelijks open.

Kerk van Meedhuizen: van april t/m oktober van 10.00 - 16.00 uur geopend.

Mariakerk in Oosterwijtwerd: is momenteel dagelijks geopend Ma-Zo: 10:00 – 17:00. Mocht u toch voor een dichte deur komen te staan dan zijn er een aantal sleuteladressen in het dorp. Zie website.

Kerk van Overschild: i.v.m. restauratie is deze kerk tot nader order gesloten.

Kerk van Solwerd: door de coronamaatregelen is de kerk voorlopig alleen na ttelefonische afspraak te bezoeken.

Andreaskerk in Spijk: geen openingstijden te zien op de website.

Bartholemeuskerk in Stedum: kunt op afspraak bezichtigen. Desgewenst kan dat onder leiding van een gids. Neem contact op via website.

Kerk van Uitwierde: de toren is dagelijks geopend van 9.00-17.00 uur.

Andreaskerk in Westeremden: is altijd open.

Kerk van Wirdum: is van april t/m oktober dagelijks open van ongeveer 9.00 tot 19.00 uur. 's Weekends wat later.

Kerk van Wittewierum: is tot 1 oktober dagelijks geopend van 11.00 - 18.00 uur.

Kerk van Woltersum: in principe van april t/m oktober dagelijks open van 9.00-17.00 uur.

Mariakerk in 't Zandt: is van maart t/m november dagelijks geopend van 10.00 -17.00 uur.

Jacobuskerk in Zeerijp: is van april t/m oktober dagelijks geopend van 11.00 - 17.00 uur.

Overnachten in een kerk?

Het voormalige kerkje van Zijldijk kunt u tegenwoordig huren als vakantiehuis.

Filmpjes

Zie hier enkele filmpjes van kerken in Noord Groningen. Filmpje 1 is gemaakt van de kerk in het miniscule gehucht Fransum, Filmpje 2 van de Georgiuskerk in Stitswerd, filmpje 3 van het kerkje op de wierde van het kleine Oostum en filmpje 4 van de Petrus en Pauluskerk in Loppersum. Alle videos zijn gemaakt in juni en juli 2021.